كلمات كليدي : شوراهاي كليسايي، اعتقادنامه ها، شوراي نيقيه، شوراي ترنت، شوراي واتيكاني دوم
نویسنده : محسن گلپايگاني
شوراها در مسیحیت از اهمیت ویژه ای برخوردارند. گردهمایی رسمی اسقفان و نمایندگان و افراد دیگر از سطوح گوناگون کلیسای مسیحی برای رسیدگی و بررسی مسائل مربوط به آموزه (ایمان) و انظباط (عمل) را شورای کلیسایی می نامند. این شوراها در سطوح پایین تر معمولاً «مجمع روحانیون» (شورای محلی)[1] خوانده می‌شود. اما وقتی این شورا از اسقفان شرق و غرب عالم متشکل شود به آن شوراى جهانى (شورای عمومی)[2] می‌گویند.[3] بنابراین شوراى جهانى عبارت است از مجمع عمومى و فوق‌العاده کلیساى کاتولیک که در سطح جهانى برقرار مى‌شود و در آن، همه کاردینال‌ها، پاتریارک‌ها، اسقفان و آباى برجسته مجموعه‌هاى رهبانى از سرتاسر جهان شرکت مى‌کنند. در تاریخ مسیحیت شوراهای مهم، همان شوراهای عمومی یعنی گردهمایی‌‌های اسقفهای عموم کلیساها بوده است.[4] که البته همچنان که خواهیم گفت در اعتبار برخی از آنها اختلاف نظر وجود دارد.
دلایل تشکیل شوراها:
تنظیم اعتقادات و اعمال: عالم مسیحیت در بستر زمان با حوادثی روبرو می‌شود که نیازمند تبادل نظر علمای برجسته و تبیین مواضع کلیسا در قبال آن مسائل و تفسیر آموزه‌های دینی مسیحیت است. بدین منظور با فراخوانی اسقف‌ها شوراهایی تشکیل و در مورد موضوعات اعتقادی و اخلاقی بحث می‌شود.[5]
نگاهی به علل برگزاری این شوراها و تصمیم‌گیری‌های اسقفان حاضر در شوراها، نشان‌‌دهنده اختلافات اعتقادی مهم و گاه بسیار حیاتی در تاریخ مسیحیت است که علی‌رغم اعلام‌نظر شوراها هنوز در بدنه مسیحیت خودنمایی میکند[6] مسائلی که در این شوراها مطرح شده‌اند همگی نکته و مساله‌ای از الهیات و فلسفه مسیحی را بیان می‌کنند که این مسائل در درک ما از این آئین بسیار موثر خواهند بود.
دلایل شخصی و سیاسی: بسیاری از مورخان معتقدند که اختلافات مربوط به الاهیات که شوراهای نخستین را پدید آورد، در غالب موارد بیش از آن‌که مربوط به عقیده باشد، زاییده اختلافات شخصی و سیاسی بود.[7]
اعتبار شوراها:
دستورات این شوراها معتبرترین احکامی است که کلیسا صادر میکند. مسیحیان ارتدوکس و کاتولیک احکام اعتقادی شوراهای جهانی را واقعا معتبر و در حقیقت آن‌را تفسیر درست انجیل می‌دانند. از نظر آنان احکام اعتقادی شورا، شعور کل کلیسا را که عاری از خطا و معصوم است، منعکس میکند.[8] حتی در دوره شقاق کبیر[9] (800- 1054م) این نظریه قوت گرفت که شورای جهانی در مراتب کلیسایی بر پاپ برتری دارد.[10] این در حالی است که در مقابل اعتقاد مطلق این گروه، بعضی از مسیحیان هیچ شورایی را به رسمیت نمی‌شناسند و معتقدند که مسیحیت، ایمان محض مبتنی بر عهد جدید است. از نظر این عده، مسیحیت خود را مبتنی بر تجربه‌‌ای از عیسی می‌‌داند که نیاز به تعریف اعتقادی ندارد و به همین دلیل اعتقادنامه‌‌های کلیسا هیچ اعتباری ندارد. بنابراین همه مسیحیان لزوم یا اهمیت شوراها را به رسمیت نمی‌شناسند.
مسیحیانی که شوراهای عمومی کلیساها را قبول دارند نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند. برخی از پروتستان‌ها و مسیحیان ارتودوکس فقط هفت شورای عمومی اول را معتبر می‌دانند و از میان پانزده شورای بعدی تنها به شورای دوم واتیکان علاقه نشان می‌دهند و حجیت مابقی آنها را انکار می‌کنند. چرا که به اعتقاد ایشان آنها واقعا شورای عمومی نبوده بلکه شورای محلی رم بوده‌اند.[11] درآیین کلیسای کاتولیک این شوراها در صورتی معتبر و قابل اطمینانند که از جانب نظام پاپی فراخوانده و تأیید شده باشند. بنابراین کلیسای کاتولیک ۲۱ شورا را دربین این‌گونه شوراها به رسمیت می‌شناسد و اصالت شورای پیسا را انکار می‌کنند. البته بسیاری از محققان اعتبار شورای پیسا را قبول دارند.
کلیساهای ارتدوکس معتقدند که شوراهای جهانی کلیساها نه ممکن است از راه راست منحرف شوند و نه لازم است که پاپ آنها را به مجازات برساند. آنها به طور کلی هفت شورا را به عنوان شوراهای معتبر به رسمیت می‌شناسند،[12] نسطوریان دو شورای اولراصحّه می‌گذارند. کلیساهای ارمنی، قبطی و سریانی انطاکیه سه شورای نخست را قبول دارند.[13] انگلیکن‌ها و پروتستان‌ها تا حدودمعینیمرجعیت چهار شورای اول را می‌پذیرند.[14]کلیسای پروتستان دو شورای بعدی را تقریبا تایید میکند اما شورای هفتم را نمی‌پذیرد.[15]
فهرستی از شوراهای کلیسایی:
از آغاز شکل‌گیری جامعه مسیحی و قدرت گرفتن کلیسا به عنوان مرجع دینی در مسیحیت، تا کنون بیست و دو شورا به عنوان شورای عمومی تشکیل شده است.[16]نکته‌ای که شایان ذکر است این است که قبل از تشکیل شوراهای جهانی از دو مجمع مهم دیگر نام برده شده است. به اعتقاد مسیحیان اولین مجمع به نام «مجمع رسولان»[17] در سال 52 میلادی در اورشلیم به ریاست پطرس برپا شد. موضوع این جلسه که برخی حواریان و پولس هم در آن شرکت داشتند بررسی موضوع ختان نو مسیحیان غیر یهودی بود.
مجمع دوم که در سال 196 میلادی در افسس تشکیل شد، به مجمع اسقفهای آسیایی معروف است. موضوع بحث در این مجمع تعیین یک روز به عنوان عید برخاستن مسیح (ع) از بین مردگان بود.[18]
در بین شوراهای ذیل شوراهای نیقیه، ترنت و دوم واتیکان از اهمیت بسزایی برخوردارند.[19]
1- شورای نیقیه (325 میلادی در ازنیکترکیه در هفتاد مایلی قسطنطنیه در ساحل آسیایی بسفر)
موضوع مورد بحث: مبارزه با افکار آریوس (آریانیسم)
اعضا: 318 اسقف از جمله ایوسبیوس سزاریایمورخ، آتاناسیوسو پاپ سیلوستر اول.
رئیس: امپراطور کنستانتین اول
احکام و تصمیمات: صدور اعتقادنامه نیقیه و اجازه برای برگزاری عید پاک در یک روز توسط همه کلیساها.
2- شورای اول قسطنطنیه (360 میلادی در استانبول کنونی در ترکیه)
موضوعات مورد بحث: لزوم تکیه بر هم‌ذاتی، مبارزه با آپولیناریانیسم (آپولیناریس تعلیم می داد که مسیح یک انسان واقعی نبود.)
اعضا: 180 اسقف از جمله بازیل کبیر، گریگوری از نیساو پاپ داماسوس.
رئیس : امپراطور تئودوسیوس اول
احکام و مصوبات: محکومیت دوباره عقاید آریوس، محکومیت بدعت ماکدونی‌ها (روح‌القدس، خدای واقعی نیست) ومحکومیت بدعت آپولیناریس (مسیح یک انسان واقعی نیست)
3- شورای افسس(431 م در افسس)
موضوعات مورد بحث: مبارزه با افکار نسطوریوس
اعضا: 250 اسقف از جمله: سیریل از اسکندریه، یوحنای زرین‌دهان، پاپ سلستینوس اول
رئیس : امپراطور تئودوسیوس دوم
احکام و مصوبات: محکومیت نسطوریوس
4- شورای کالسدون(451 مبندر بیتینیا در کنار دریای مرمره)
موضوعات مورد بحث: بدعت مونوفیزیست‌ها
اعضا: 600 اسقف و پاپ لئوی اول
رئیس : امپراطور مارسیانوس
احکام و مصوبات: صدور اعتقادنامه کالسدون و محکومیت مونوفیزیسم.
5- شورای دوم قسطنطنیه (553 م در شهر قسطنطنیه)
موضوعات مورد بحث: امپراطور ژوستینیان اول می‌خواست صحت عقاید سه الهی دان یونانی یعنی تئوردور موپسوستیا، تئودورت سیرهوسو اِباس اِدِسارا بررسی کند.
اعضا: 150 اسقف
رئیس : امپراطور ژوستینیان اول
احکام و مصوبات: محکومیت نوشته‌های این سه الهی‌دان به عنوان اینکه تشابهات فراوانی با نسطوریانیسمدارد.
6- شورای سوم قسطنطنیه (680 م – قسطنطنیه)
موضوعات مورد بحث: لعن پاپ هونوریوس اول و محکومیت مونوتلیسمکه تعلیم می‌داد، مسیح دارای اراده انسانی نیست.
اعضا: 174 اسقف از جمله پاپ لئوی دوم.
رئیس: امپراطور کنستانتین چهارم
مصوبات: ملعون شناخته شدن پاپ هونوریوس اول و محکومیت مونوتلیسم.
شورای دوم نیقیه (787م – نیقیه)
موضوعات مورد بحث: کونوکلاست‌ها (شمایل‌شکنان)که تعلیم می‌دادند استفاده از تمثال‌های مقدس، بت پرستی است.
اعضا: 390 اسقف و پاپ آدریانوس اول
رئیس: امپراطور ایرنیوس
مصوبات: محکومیت کونوکلاست‌ها
شورای چهارم قسطنطنیه (870 م – قسطنطنیه)
موضوعات مورد بحث: نیاز به اتخاذ تصمیم در مورد حق پاتریارک فوتیوسیا اعاده ایگناتیوس.
اعضا: 182 اسقف و پاپ آدریان دوم
رئیس : امپراطور باسیل
تصمیمات: فوتیوس خلع گردیده و ایگناتیوس اسقف اعظم قسطنطنیه شد.
7- شورای اول لاتران(1123 م – باسیلیکای رم ایتالیا)
موضوعات مورد بحث: احتیاج به رویارویی با مسائل سیاسی و اجتماعی روز
اعضا: 300 اسقف
رئیس : پاپ کالیستوس دوم
تصمیمات:
8- شورای دوم لاتران(1139 م– لاتران)
موضوعات مورد بحث: انتخاب دو پاپ و پی آمد شکاف، هنگامی که این دو رقیب، ادعای تقسیم کلیسا بین دو پاپ را کردند.
اعضا: 1000 اسقف و سنت برنارد از کلیروکس
رئیس : پاپ اینوسنت دوم
تصمیمات: اتخاذ معیارهایی بر علیه شکاف ضد پاپی آناکلتیس دوم
9- شورای سوم لاتران(1179 م – لاتران)
موضوع مورد بحث: احساس نیاز و اجبار به تجدید سازمان و حتی اجبار بر فشار به اصلاح و جلوگیری از سوء استفاده‌ها.
اعضا: بیش از 300 اسقف
رئیس : پاپ آلکساندر سوم
تصمیمات: اعلام اینکه انتخاب پاپ نیازمند رای دو سوم اکثریت کاردینال‌ها در انجمن محرمانه دارد.
12- شورای چهارم لاتران(1215 م – لاتران)
موضوعات مورد بحث: بدعت آلبیجنسی: دو نیروی کلی وجود دارد خیر و شر
اعضا: 412 اسقف و 388 کشیش
رئیس : پاپ اینوسنت سوم
تصمیمات: حکم بر علیه آلبیجسی‌هاو والدنسی‌ها
13- شورای اول لیون(1245م – لیون فرانسه)
موضوعات مورد بحث: مشکل امپراطور فردریک دوم
اعضا: 140 اسقف
رئیس : پاپ اینوسنت چهارم
تصمیمات: تکفیر و خلع فردریک دوم
14- شورای دوم لیون(1274م – لیون فرانسه)
موضوعات مورد بحث: کاهش مشخص دوری پاپ‌ها از امور دنیوی و عصیان شدید یونانی‌ها نسبت به برتری طلبی رمی.
اعضا: 500 اسقف و 570 کشیش از جمله قدیس توماس آکویناسو قدیس بوناونتورا.
رئیس : پاپ گریگوری دهم
مصوبات: اصلاح کلی اخلاقیات روحانیون و اسقف‌ها و اقرار به ایمان امپراطور یونانی میکائل هشتم. اتحاد دوباره یونانی‌ها با پاپ.
15- شورای وین(1312م – در فرانسه نزدیک لیون)
موضوعات مورد بحث: مشکل جنگجویان صلیبی
اعضا: 122 اسقف و 300 راهب بزرگ
رئیس : پاپ کلمنت پنجم
تصمیمات: جنگ جویان مورد حمایت قرار گرفتند، تصویب حقوق شرعیه، سه تعریف از عقیده‌ی دینی
16- شورای پیسا (1409م)
موضوعات مورد بحث: مساله انشعاب (ادعای سه نفر به عنوان اینکه پاپ هستند که باعث انشعاب در سرزمین‌های مسیحی اروپا شد.)
مصوبات: پایان انشعاب و اعلام اینکه شوراها بر پاپ‌ها تفوق دارند و باید هر سال برگزار شوند.
17- شورای کنستانس(1418 – 1414 م – شهری در آلمان نزدیک مرز سوئیس)
موضوعات مورد بحث: شکاف عمیق غربی بین دو دستگاه پاپی
اعضا: 32 کاردینال و 182 اسقف و 100 راهب بزرگ و 350 کشیش و پاپ مارتین پنجم
رئیس: امپراطور سگیسموند
احکام و تصمیمات: اصلاح کلیسا و سازماندهی مادی مذهب
18- شورای فلورانس(1438 م – فلورانس ایتالیا)
موضوعات مورد بحث: پیوستگی و اتحاد غرب و شرق و اینکه قسطنطنیه از سویترکان سلجوقی تهدید می‌شد.
اعضا: بیش از 150 اسقف
رئیس : پاپ الیجن چهارم
احکام و تصمیمات: اتحاد با کلیسای شرق
19- شورای پنجم لاتران(1517 – 1512م – لاتران)
موضوعات مورد بحث: نیاز به اصلاح اداره کلیسا، رشد فلسفه‌ی انکار خداوند، اختلاف بین اسقف‌ها و گروه راهبان
اعضا: 115 اسقف، پاپ لئوی دهمو کاژتان
رئیس : پاپ جولیوس دوم
احکام و تصمیمات: محکومیت فلسفه‌ی آوروس (روح انسان ابدی نیست)، اعلام اصلاح احکام ، اصول سانسور کتاب تصدیق شد و حقوق اسقف‌ها تعریف شد.
20- شورای ترانت(1563 – 1545 م – در هابسبورگ آلمان و در شمال ایتالیا)
موضوعات مورد بحث: مارتین لوتر، شورش بر علیه پاپ، گسترش بدعت‌گذاری
اعضا: 752 – 70 اسقف و پاپ پیوس چهارم
رئیس : پاپ پل سوم
احکام و تصمیمات: بازگویی مجدد اعتقاد بر ضد الهی‌دان‌های جدید و اصلاح زندگی کاتولیکی
21- شورای اول واتیکان(1870 م - سنت پیتر باسیلیکارم)
موضوعات مورد بحث: بازگشت به زندگی کلیسای کاتولیک: احتیاج به احیاء زندگی دینی، استقرار مجدد ایمان مورد نیاز بود، نیاز به حفظ ازداوج‌های مسیحی و تعلیم و تربیت از خطا.
اعضا: 747 اسقف
رئیس : پاپ پیوس نهم
احکام و تصمیمات: احکام ایمان کاتولیکی و احکام کلیسا اعلام گردید، محکومیت راسیونالیست ها و سمیراسیونالیست‌ها، مصونیت از خطا تعریف شد.
22- شورای دوم واتیکان(1965 – 1962 رم)
موضوعات مورد بحث: نیاز به اصلاح و احیاء، احتیاج به ترجمه و تفسیر ایمان در دنیای جدید و گفتگوی بین ادیان.
اعضا: 2908 اسقف
رئیس : پاپ ژان بیست و سومو پاپ پل چهارم
احکام و تصمیمات: انتشار شانزده سند در مورد انقلاب الهی، تاسیس شبانی و کلیسا در دنیای جدید.[20]