حرکت طولی و عرضی

كلمات كليدي : حركت، طولي و عرضي، صورت، ماده، ماهيت نوعي، سلسله طولي

نویسنده : حسن رضايي

حرکت در زبان فارسى به معنای جنبش، در لغت فرانسه معادل Mouvement است و معادل انگلیسی آن انگلیسى Movement ,Motion, Move می‌باشد. حرکت در مقابل سکون است و در نظر قدما تعاریف گوناگون دارد.[1] مشهورترین تعریف آن عبارتست از نحوه وجودی که شی به واسطه آن از به تدریج از قوه به سوی فعل می رود. و تدریجی بودن آن بدین معناست که اجزایی که برای وجود آن فرض می شود در زمان واحد با هم جمع نمی‌شوند بلکه در طول زمان به وجود می‌آیند. [2] به عبارت دیگر مقصود از تدریجی بودن حرکت این است که هر یک از حدود و اجزای فرضی وجود آن، فعلیت جزء فرضی پیشین و قوه جزء پسین می‌باشد. [3] تدریج یک امر بدیهی است و با کمک حس شناخته می شود[4] و مقصود از تدریج واقع شدن در زمان‌هاى یکى پس از دیگرى است.[5]

حرکت طولی و عرضی عبارتست از وقوع حرکت و تغییر تدریجی در ماهیت های نوعی. به این صورت که اگر حرکت در ماهیت های نوعی، در یک سلسله از بالا به پایین که بر یکدیگر مترتب بودند صورت پذیرفت حرکت طولی رخ داده است حرکتی که از نوع عالی آغاز شده و به نوع متوسط رسیده و سرانجام به نوع اخیر پایان می‌یابد. ولی اگر این حرکت در میان ماهیت‌های نوعی زیر مجموعه یک جنس قریب که در عرض یکدیگرند نه درطول هم، روی دهد، حرکت عرضی اتفاق افتاده است.[6]

در حرکت طولی و عرضی که حرکت از نوع عالی شروع شده و به نوع اخیر می‌رسد روند حرکت بدین صورت است: در هر حرکت ماده و صورتی و نیز قوه و فعلی باید باشد، یک ماده اولی وجود دارد که توسط یک صورت نخستین که همان صورت جسمی است تحصل یافته و به فعلیت رسیده است. انگاه مجموع این ماده و صورت، یک حرکت ثانی را محقق می‌کنند و ماده ثانی را برای صورت بعدی که صورت نباتی می شوند و پس از الحاق این صورت در گیاه حرکت روی می‌دهد. سپس مجموع ماده ثانی (دوم) و صورت نباتی، ماده‌اای برای صورت بعدی که مثلا صورت حیوانی است قرار می‌گیرند و همینطور این سلسله ادامه می‌یابد تا به نوع اخیر می‌رسد.[7] در این حرکت ماده نیز در حال تغییر است و ماه هر صورت نوعی با ماده صورت نوعی پس از خود تفاوت دارد بدین صورت که موضوع صورت نخستین که قرار است با آن به فعلیت برسد همان ماده اولی است و انگاه مجموع آن ماده و صورت، موضوع واقع می‌شوند برای صورت دوم، اما به این صورت که ماده با پذیرش صورت جدید، صورت قبلی را نیز نگاه میدارد مانند انسانی که لباسی را بر وری لباس دیگر می‌پوشد.[8]

اما در حرکت عرضی، یک ماده وجود دارد که صورت‌های گوناگون، یکی پس از دیگری بر آن وارد می‌شوند بدین صورت که هر گاه یکی از آن صورت‌ها در آن حلول کند آن ماده از پذیرش صورت دیگر ابا خواهد داشت. در این قسم از حرکت، همان ماده‌ای که در آغاز حرکت موضوع حرکت بوده است تا پایان حرکت موضوع آن خواهد بود و همه صورت‌های جوهری وارد بر آن خواهند شد بدین صورت که این ماده پس از قبول صورت اول، حرکتی را تشکیل می‌دهد و در حرکت دوم، قبل از قبول صورت دوم، صورت پیشین را از دست خواهد داد که به این عمل خَلع و لُبس می‌گویند.[9]