محمود نریمان

كلمات كليدي : تاريخ معاصر، دكتر محمود نريمان، ملي شدن صنعت نفت، كودتاي 28 مرداد، دكتر مصدق، جبهه ملي

نویسنده : فاطمه كرم پور

«محمود نریمان» فرزند «عون‌الملک جزایری» از مدیران بانک شاهنشاهی، در سال 1272 شمسی در تهران به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند و برأی ادامه تحصیلات به اروپا رفت. وی ابتدا انگلیس و سپس سوئیس را برأی تحصیل انتخاب کرد. او در «ژنو» در رشته «تجارت»، دانش‌نامه گرفت و پس از بازگشت به وطن، در وزارت دارأیی، در سمت مترجم، استخدام شد و مدراج ترقی اداری را طی کرد.

مهم‌ترین شغل‌های او، «ریاست اداره اقتصاد»، «ریاست ضرابخانه»، «ریاست محاکمات اداری»، «ریاست کمیسیون ارز» و «دبیر کلی مالیات‌های غیر مستقیم» بود. او در سال 1322 به معاونت وزارت دارأیی رسید و در 1323 در آخرین ترمیم کابینه «ساعد مراغه‌ای»، وزیر راه و ترابری شد. وی چند ماهی نیز شهردار تهران بود و در کابینه حکیمی نیز وزیر پست و تلگراف و تلفن شد.[1]

در پنجم بهمن 1329 دکتر نریمان به همراه حسین مکی، مظفر بقایی، حائری‌زاده و آزاد، دولت نظامی رزم‌آرا را به علت نبود امنیت قضایی، استیضاح کردند؛ دولت رزم‌آرا همان روز به استیضاح پاسخ داد و از صد و سه نفر حاضر در مجلس شورأی ملی، نود و یک نفر به دولت رزم‌آرا رأی اعتماد دادند.

نریمان در تیر 1330 در یکی از سخنرانی‌‌های خود در مجلس شورأی ملی، از جمعیت فداییان اسلام دفاع کرد و اقدام خلیل طهماسبی را شجاعانه خواند. او در این سخنرانی گفت: «تیری از اسلحه مرد رشید و فداکار مسلمان، به عمر مداخله‌کننده در انتخابات تهران، خاتمه داد و صندوق‌هایی که به دستور هژیر با آرا تقلبی پر‌کرده بودند، طعمه حریق شد. نام خلیل طهماسبی در تاریخ ایران در میان فداکار‌ترین و شجاع‌ترین قهرمانان این کشور باید همیشه ثبت شود.»[2]

دکتر نریمان در کابینه دکتر مصدق در سال 1330 به وزیر دارایی شد. دکتر مصدق در سال 1332 یک همه‌پرسی را برای انحلال مجلس به راه انداخت که عواقب آن از نظر سیاسی، به صورت کودتای 25 و 28 مرداد خود‌نمایی کرد. در عرض دو هفته با تغییر دولت، از طریق کودتا، نادرستی تصمیم دکتر مصدق مشخص شد. جمعی از برجستگان، مشاوران و هواداران دکتر مصدق از جمله دکتر نریمان، دکتر شایگان، دکتر معظمی، دکتر سنجابی، دکتر صدیقی و خلیل ملکی به همین دلایل سیاسی، کوشش کردند، دکتر مصدق را از تصمیم خود منصرف کنند؛ اما موفق نشدند.[3]

پس از کودتای 25 مرداد 1332 هیئت وزیران تشکیل شد. پیشنهاد دکتر نریمان این بود که «نصیری» و دیگر افسرانی که با او بازداشت شده بودند، را ـ به جرم قیام ضد مصالح ملی و نهضت ملی ایران فردا ـ در یک دادگاه صحرایی محاکمه و اعدام کنند؛ اما این پیشنهاد در هیئت وزیران، رد شد.[4]

پس از کودتای 28 مرداد، نریمان، همراه دیگران در منزل محاصره شده دکتر مصدق بودند که حمله به منزل دکتر مصدق آغاز شد؛ دکتر شایگان، ماجرا را این‌گونه شرح می‌دهد: «نریمان که دید، خانه محاصره شده است، گفت الان که باید دیگران ما را بکشند، بهتر است، خودکشی کنیم و رولور را در آورد تا من و مصدق و خود را بکشد. مصدق گفت: این کار را نکن و به من گفت: رولور را از دستش بگیرم. من هم اطاعت کردم و به زور رولور را گرفتم و در گنجه گذاشتم.»[5]

کسانی که در خانه بودند، پس از مدتی، همراه دکتر مصدق از منزل خارج، و چند روزی مخفی شدند.

در 27 دی 1334 دادستان ارتش اعلام کرد، در باره قتل سپهبد رزم‌آرا، بیست و دو نفر، تحت تعقیب دادستانی ارتش هستند و بازداشت شده‌اند؛ دکتر بقایی، دکتر حسین مکی، دکتر محمود نریمان، عبدالقدیر آزاد، دکتر شایگان، محمدمحمود آقایی، رضا قدوس، کرباسچیان و موسویان از این عده بودند. در 23 بهمن، دکتر بقایی و دکتر نریمان و 9 نفر دیگر ـ که به اتهام معاونت در قتل رزم‌آرا بازداشت شده بودند ـ به قید التزام آزاد شدند.[6][7]

دکتر محمود نریمان در سال 1340 بر اثر سکته قلبی در گذشت و در امامزاده اسماعیل زرگنده دفن شد.